گردشگری سلامت امروزه یکی از ظرفیت‌هایی است که کشورهای پیشرفته در پزشکی به آن به عنوان یک ظرفیت عظیم اقتصادی نگاه می‌کنند ابتدا لازم است معنای گردشگری سلامت را بدانیم. گردشگری سلامت، به افرادی که برای به دست آوردن معالجه پزشکی به خارج از کشور سفر می‌کنند، گفته می‌شود. از گذشته تا به امروز، افرادی وجود دارند که از کشورهای درحال‌توسعه به مراکز پزشکی در کشورهای توسعه‌یافته به‌طور غیرقانونی سفر می‌کنند تا معالجه‌‌ی خود را انجام دهند. برای تأیید شدن داروها بین آژانس‌های پزشکی در سراسر جهان تفاوت وجود دارد. در داخل اروپا، باوجوداینکه امکان دارد هزینه پروتکل‌های درمانی توسط آژانس پزشکی اروپا (EMA) به تصویب برسد ولی چندین کشور برای بررسی مقرون به‌صرفه بودن همان پروتکل درمانی وجود دارند (NICE توسط NHS). به طوری که بیماران برای دریافت خدمات درمانی علی‌الخصوص در دسترسی به این داروها با مشکلاتی مواجه هستند که ممکن است تا حدودی با خدمات بیمه‌گر سیستم بهداشتی مرتفع گردد.
توریسم سلامت یک حوزه وسیع است که در ادامه به برخی از بخش‌های آن اشاره می‌شود. گردشگری سلامت اغلب برای جراحی‌ها یا درمان‌های مشابه صورت می‌گیرد. معمولاً افرادی نیز برای گردشگری دندان‌پزشکی یا گردشگری باروری به کشورهای مختلف سفر می‌کنند. جهانگردی اصطلاح وسیع‌تری برای سفر است که بر روی معالجه پزشکی و استفاده از خدمات مراقبت‌های بهداشتی متمرکز است. این منطقه زمینه‌های گسترده‌ای از سلامت و گردشگری مانند درمان‌های پیشگیرانه و بهداشتی گرفته تا اشکال توان‌بخشی و درمانی را داراست. [1]
بیماران بین‌المللی عمدتاً به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- توریست پزشکی
- درمان توریست
- پناهندگان بیمار
توریست پزشکی، به بیمار بین‌المللی گفته می‌شود که برای دریافت خدمات پزشکی کشور خود را به مقصد کشور ارائه‌دهنده خدمت ترک می‌کند. درمان توریست، به این معنی تلقی می‌شود که فرد گردشگر هنگام خروج از کشور خود فرد سالمی بوده و پس از سفر به کشور مقصد دچار بیماری شده است؛ و به همان دلیل به نیازمند خدمات پزشکی است. برخی از بیماران بین‌المللی جزء پناهندگان بیمار هستند که برای اقدامات درمانی در کشور مقصد به سر می‌برند.
شاید برای شما جالب باشد بدانید که 176 کشور در جهان وجود دارند که به گردشگران سلامت خود خدماتی ارائه می‌کنند. این حوزه از لحاظ درآمدزایی بسیار غنی است طبق برآوردهای موجود 439 میلیارد دلار در سال 2018 رشد ارزی داشته که 25 درصد نسبت به سال گذشته میلادی ارزآوری داشته است.
لازم به ذکر است که حدود سه الی چهار درصد مردم دنیا برای دریافت خدمات پزشکی به کشورهای مختلف سفر می‌کنند. همچنین 4.2 تریلیون دلار در سال 2017 به دلیل دریافت خدمات تندرستی درآمد کسب‌شده است. 360 میلیارد دلار نیز از بخش درمان‌های سنتی و مکمل درآمدزایی شده است.
در حوزه گردشگران سلامت از نگاه مراکز بین‌المللی کانادا رتبه اول و ایران با داشتن 36 امتیاز در رتبه 41 قرار دارد این نکته حائز اهمیت است که به دلیل پایین بودن هزینه‌های درمان و به‌صرفه بودن همچنین بالا بودن کیفیت خدمات بسیاری از گردشگران سلامت تمایل دارند تا به ایران سفر کنند.
طبق آمارهای موجود در سالی که گذشت 550 هزار گردشگر سلامت به 166 بیمارستان در سطح کشور ایران مراجعه نموده‌اند که از این میان 72 هزار نفر در بیمارستان بستری‌شده‌اند. هر گردشگر سلامت در ایران، هزینه‌ای معادل 3 هزار دلار درآمد داشته که در حقیقت 70 درصد آن برای خدماتی چون: نازایی، چشم، ارتوپدی، قلب و عروق به ایران مراجعه کرده‌اند. لازم است در حوزه گردشگران سلامت کارهای زیادی صورت بگیرد زیرا ایران ظرفیت جذب 5 برابری گردشگران سلام را دارد همچنین کشور ایران قادر است 2 الی 2.5 میلیون نفر گردشگر سلامت را سالانه پذیرش نماید فقط لازم است تا زیرساخت‌های آن فراهم شود که این همت مسئولان را می‌خواهد. از مشکلات موجود در سر راه پیشرفت حوزه گردشگران سلامت این است که بسیاری از افراد حدود 80 الی 90 درصد آن‌ها از طریق دلال‌ها وارد ایران می‌شوند تنها ده درصد باقی می‌ماند که آن نیز از طریق شرکت‌های تسهیل‌کننده برای درمان به ایران سفر می‌کنند. موانع موجود برای ورود منطقی افراد به ایران، نبود برندینگ و ویزای اختصاصی از جمله مشکلات بر سر راه حوزه گردشگران سلامت است. [2]
ظرفیت عظیم ایران در حوزه گردشگری
طبق سند چشم‌انداز بیست‌ساله، ایران باید تا سال 1404 حدود 2 میلیون گردشگر سلامت را پذیرش کند. علی‌رغم ظرفیت‌های عظیم در حوزه گردشگری سلامت متأسفانه کارهای زیربنایی در حوزه گردشگری سلامت دیرتر از دیگر کشورها شروع‌شده به همین دلیل ایران از این لحاظ در رتبه آخر صنعت درمان توریسم قرار دارد. متأسفانه به علت آن که دلالان در صنعت گردشگری سلامت نفوذ کرده‌اند نمی‌توان برنامه‌ریزی مناسبی برای جذب درآمد انجام داد زیرا دلالان، به اتباع بیگانه که شناسنامه ندارند و بیماران خارجی خدمات پزشکی ارائه می‌کنند. طبق آمارهای موجود سود حاصل از گردشگران سلامت و همچنین توریست درمانی حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار بوده است. پیش‌بینی می‌شود ایران نیز بتواند در آینده‌ای نزدیک از این حوزه درآمد مناسبی را کسب کند زیرا صنعت گردشگری سلامت به تازگی راه افتاده و ایران نیز توانایی بالایی در این حوزه دارد.
ایران قادر است سالانه پنج میلیارد دلار ارزآوری داشته همان‌طور که گفته شد به شرط آن که زیرساخت‌های آن مهیا گردد. لازم است در حوزه گردشگری سلامت یک نقشه راهی تعیین شود و طبق آن حرکت کرد برای تحقق این موضوع وزارت بهداشت پیش‌بینی‌هایی را انجام داده و نظر کارشناسان مربوطه را جویا شده است. [3]
ایران چه ضعف‌هایی در حوزه توریست درمانی دارد؟
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که در حوزه توریست درمانی وجود دارد نبود زنجیره تأمین همچنین فقدان شرکت‌های کارآمد و تسهیل‌کننده گردشگر سلامت است. لازم است شرکت‌های تسهیل‌کننده این امر، اطلاعات موجود بین بیماران خارجی با بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را رفع کنند تا افراد دلال از این مورد به نفع خود سوءاستفاده نکنند. در این مرحله لازم است تا زیرساخت‌های کارآمد فراهم شود تا شرکت‌های تسهیل‌گر بتوانند در جایگاه خود نقش پذیرش گردشگر را به خوبی ایفا کنند. یکی از گام‌های مثبت در این زمینه این است که از ظرفیت شرکت‌های بیمه‌گر برای تحت پوشش قرار دادن گردشگران سلامت استفاده شود ولی متأسفانه هیچ اقدامی صورت نگرفته است. کشوری مثل ترکیه و هند با تحت پوشش قرار دادن گردشگران سلامت خود گام مثبتی در این راستا برداشته‌اند و گردشگران بیشتری را در حوزه سلامت جذب کرده‌اند. کاری که کشور ترکیه برای جذب توریست درمانی انجام داده است این است که لیستی از خدمات پزشکی خود را به گردشگران توضیح داده است و آن‌ها به راحتی توانسته‌اند خدمات موردنظر خود را دریافت کنند. هند با کارهای مثبتی که در حوزه سلامت انجام داده است رتبه پنجم در زمینه جذب گردشگر سلامت را به خود اختصاص داده و ایران رتبه‌ی جالبی در این زمینه ندارد. برای آن که بتوان به سطح خوبی در زمینه توریسم درمانی رسید لازم است دولت و بخش‌های خصوصی دست به دست هم داده و زمینه‌های لازم را مهیا کنند. [4]
گردشگران سلامتی که برای معالجه و سایر خدمات درمانی به ایران سفر می‌کنند بیشتر از کشورهای همسایه ایران بوده، حتی برخی از کشورهای اروپایی نیز برای دریافت خدمات پزشکی به ایران سفرکرده‌اند. بیش‌ترین خدمات پزشکی که به این گردشگران سلامت ارائه‌شده جراحی چشم، جراحی پلاستیک است.
پی‌نوشت:
[1] سایت ویکی‌پدیا، مقاله Medical tourism
[2] سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، گردشگری سلامت؛ امری مغفول در کشور با ظرفیت رشد ۵ برابری
[3] سایت باشگاه خبرنگاران جوان، مقاله ظرفیت بالقوه ۵ میلیارد دلاری ایران در حوزه گردشگری سلامت/ تا ۱۴۰۴ باید ۲ میلیون گردشگر سلامت جذب کنیم
[4] سایت باشگاه خبرنگاران جوان، مقاله ظرفیت بالقوه ۵ میلیارد دلاری ایران در حوزه گردشگری سلامت/ تا ۱۴۰۴ باید ۲ میلیون گردشگر سلامت جذب کنیم
